Ekonomik Suçlar
Yüz kızartıcı suç kavramı doktrinde çokça tanımlaması yapılmış olmasına rağmen tam olarak anlamını karşılamayan bir suç tipi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu haliyle aslında hiçbir karşılığı olmayan suç tipidir demek yerinde olacaktır. Yüz kızartıcı suçlar 1982 Anayasasının 76. Maddesinde “ .. zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas, gibi yüz kızartıcı suçlar..” olarak listelenmiştir. Biz çalışmamızda yüz kızartıcı suçların ekonomik suçlar bakımından ele alınış biçimini işledik. Bu anlamda aslında ekonomik suçlar açıklanırken de terim birliği olmadığını görmekteyiz. Bu benzerliğin sebebi ise hem ekonomik suçların hem de yüz kızartıcı suç kavramının belirli bir suç tipini oluşturan fiillere yönelik değil de yarattıkları etki bakımından ortak özellikler taşıyan birden fazla suç tipini karşılamalarıdır. Biz çalışmamızda ekonomik suçların ele alınış biçimlerinden biri olan “kriminolojik açıdan ekonomik suçlar” ile bağlantı kurarak inceleme yaptık. Bu açıdan incelememizin sebebi ise yüz kızartıcı suçların işlenmesi halinde yaratmış olduğu sonuçlar bakımından suçun failinin kim olduğunun, ne gibi özellikleri haiz olduğunun önem arz ediyor olmasıdır.
YÜZ KIZARTICI SUÇLAR
Yüz Kızartıcı Suç Kavramı
“Yüz kızartıcı suçlar” şeklinde bir kategori Ceza Kanunda yer almamaktadır. Ceza hukukunda ve özel olarak düzenlenmiş ve tanımı yapılmış yüz kızartıcı suçlar adıyla bir suç yoktur ancak özel kanunlarla düzenlenmiş terim olarak karşımıza çıkar. Yüz kızartıcı suç olarak isimlendirilen suçları genel itibariyle; toplumun şiddetle tepki gösterdiği, kabul edilemez bulduğu, utanç verici davranış ve fiiller olarak tanımlamak mümkündür. Ancak bu tanımın somut bir karşılığı bulunmamaktadır. Toplum tarafından kabul edilemeyen, utanç verici davranışlar toplumdan topluma, kişiden kişiye dahi değişebilen davranışlarıdır.[1] Öyle ki; bir kişiye göre hırsızlık ihtiyaç duyulduğunda, zorda kalındığında başvurulabilecek bir davranışken bazı kişiler bakımından asla kabul edilemeyen bir davranış olabilir. Ceza hukuku alanında hiçbir sonuç doğurmayan Yüz kızartıcı suç kavramı, uygulamada ceza hukuku alanının dışındaki alanlarda; örneğin bir kimsenin bir mesleğe, memuriyete vs. kabul edilmesinde, bir hak veya statüyü elde etmesinde ölçü olarak kullanılmaktadır. Bu anlamda aslında göz ardı edilemeyecek kadar önemli bir yerleşik kategori olarak karşımıza çıkmaktadır.[2] Yönetim, Ceza Kanunlarında yer alan suçların bazılarından hükümlü olmayı, 657 sayılı Devlet Memurları Yasasının 48/A-5 maddesinde yer alan “yüz kızartıcı veya şeref ve haysiyet kırıcı” suçlardan hükümlü bulunmakla eşdeğerde saymakta, bu değerlendirmeyi yaparken de aynı maddedeki “gibi” kavramına dayanmakta, bunun sonucu olarak da, Devlet Memurlarının, “memurluktan” çıkartılması doğrultusunda işlem tesis etmektedir.[3]
Yüz Kızartıcı Suçlar Nelerdir?
Özel kanunlar ile “yüz kızartıcı suçlar” kategorisine alınmamış ise söz konusu suç yüz kızartıcı suç olarak değerlendirilmemektedir. Söz konusu suçun yüz kızartıcı suç olup olmadığı söz konusu kişiye uygulanacak özel kanun hükümlerince dikkate alınıp tespit edilmelidir.[4] Kanaatimizce yüz kızartıcı suçların düzenlendiği en önemli kanunlardan biri 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunudur. Zira burada düzenlenen suçlardan birini işleyen devlet mamurları memuriyete kabulde ve İş Kanununa göre işe alımlara engel teşkil eden, devam eden iş akdinin tazminata hak kazanmaksızın sona ermesine sebep olan suçlar olarak karşımıza çıkmaktadır.[5] Bu açıdan bin bir zorlukla memuriyete hak kazanan kişilerin işlerine son verilmesi sonucu oldukça önemlidir.
Yüz kızartıcı suç olarak sayılan suç tipleri özel kanunlara göre şu şekilde sıralanabilir: Hırsızlık suçu (TCK Madde 141), Dolandırıcılık suçu (TCK Madde 157), Güveni kötüye kullanma suçu (TCK Madde 155), Görevi kötüye kullanma suçu (TCK Madde 257), Rüşvet suçu (TCK Madde 252), İrtikap suçu (TCK Madde 250), Zimmet suçu (TCK Madde 247), Özel belgede sahtecilik suçu (TCK Madde 207), Resmi evrakta sahtecilik suçu (TCK Madde 204), Parada sahtecilik suçu (TCK Madde 197), Kıymetli damgada sahtecilik suçu (TCK Madde 199), Mühürde sahtecilik suçu (TCK Madde 141), Hileli iflas suçu (TCK Madde 161) .[6]
Yüz Kızartıcı Suç Kavramının Yer Aldığı Özel Kanunlar
2709 Sayılı 1982 Anayasası m.76/2, 2839 Sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu m.11, 2820 Sayılı Siyası Partiler Kanununun m.11/b-2, 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu m.48/5, 2802 Sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanunu m.8/h, 6136 Sayılı Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanun m.7/son, 3568 Sayılı Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu m.4/d, 1136 Sayılı Avukatlık Kanunu m.5, 1512 Sayılı Noterlik Kanunu m.7, 6197 sayılı Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun m.4/A, 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu m.56/4 şeklinde sayılabilir.[7]
Kanaatimizce bu kanunların en çok ortak özelliği memuriyet ve diğer meslek mensubu insanları mesleki açıdan etkileyecek sonuçlar doğurmasıdır. Öyle ki; TCK m. 53’te belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı 1 yıl veya daha fazla süre ile hapis cezasına ya da affa uğramış olsa bile Devletin güvenliğine karşı işlenmiş suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan mal varlığı değerlerini aklama veya kaçakçılık suçlarından mahkûm olma hâlinde; hakkında disiplin yönünden ceza verilmesinin yanı sıra, ilgili memur memuriyete alınmada gerekli niteliklerden birini kaybetmiş olacağından, Devlet Memurları Kanunu. Madde 48/A-5, madde 98/b uyarınca ayrıca idarî yönden de görevine son verme işlemi yapılır.[8]
YÜZ KIZARTICI SUÇLARIN EKONOMİK SUÇLAR BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ
Ekonomik Suç Kavramı
Bilindiği üzere Ceza Hukuku suçludan daha çok suçun konusu ile ilgilidir. O halde Ceza Hukukunun ilgi duyması için ekonomik suçluluğun neticeleri, kişilerde meydana gelen zararlar dışında, ekonomik hayatı veya sistemi tehlikeye sokacak ya da buna zarar verecek nitelikle olmalıdır. Bu noktadan hareketle ceza hukuku toplumun sosyo-ekonomik menfaatleri ile ilgilenir demek yerinde olacaktır.[9] Bu anlatımdan hareketle, ceza hukukuna göre ekonomik suçlar toplumun korunan ekonomik menfaatlerine zarar veren veya bunları tehlikeye sokan suçlar olarak karşımıza çıkmaktadır.
Doktrinde, Dönmezer, “ekonomik suç” terimini kullanırken Erman Sahir’e göre ise ekonomik suç kavramı hukuki bir kurum olarak ele alınıp “ticari suç” kriminolojik bir olay olarak ele alındığından ancak “ekonomik suç” teriminin kullanılmasının yerinde olduğunu savunmaktadır.[10] Bu çerçevede kriminolojik açıdan ekonomik suçlar; Saikleri ve işleniş tarzları itibariyle özellik gösteren her iki bakımdan da ayrı bir suç grubu oluşturan inceleme şeklidir. Bu anlamda Yüz Kızartıcı Suç kavramını incelerken; ekonomik suçlar içerisinde belli başlı özellikleri farklı yönleriyle içinde barındıran suçlar olarak değerlendirebiliriz.
Saikleri ve işleniş tarzları bakımında farklılık gösterdiği fikri bize çalışmamızda ekonomik suç kavramı ile yüz kızartıcı suç kavramı bakımından benzerlikleri olduğu gerçeğini yansıtmıştır. Bu bakımdan çalışmamızda kriminolojik açıdan ele alınmış şekliyle benzerliklerine değinmeyi yerinde gördük. Buna göre Kriminolojik açıdan ekonomik suçlar iki grupta incelenmektedir.
Bir mesleğin icrası dolayısıyla işlenen suçlar.
Bu ayrımda daha çok mesleki deformasyon söz konusudur. Her ne pahasına olursa olsun başarılı olma kaygısı ön plandadır.[11] Öyle ki özel kanunlarda düzenlenmiş olan yüz kızartıcı suçu işlediği takdirde kişi işinden olabilmekte, kamu görevinden yasaklanabilmektedir. Bu yönüyle de suçların özelliği işletme veya kurum ile ilgili olarak işlenen suçlar olmasıdır. Bunlara dar anlamda ekonomik suçlar denir. O halde herkes bu suçu işleyemez.[12] . Rüşvet, zimmet, irtikap bu türden suçlara örnek verilebilir.
Bir Meslekle İlgisine Bakılmaksızın Ticaretin Yapılması Dolayısıyla İşlenen ve Kazanç Amacı Güden Suçlar
Ticari hayattaki çok yönlü güven ilişkisini zedeleyen, bir güvenin kötüye kullanılmasını ifade eden tüm fiil ve hareketler bu suç grubunu oluşturur. Ticari ilişkilerin haksız kazanç amacıyla ihlali ekonomik suçları karakterize eden ortak özelliktir. Bu suçlar herkes tarafından işlenebilen suçlardır. Geniş anlamda ekonomik suçlar denebilir.[13] Suçu işleyen kişi bakımından bir özellik göstermez. Hırsızlık, dolandırıcılık gibi suçlar bu gruba dahil edilebilir.
Ekonomik Suçlar ve Yüz Kızartıcı Suçların Ortak Özellikleri
Kanunda sayılan yüz kızartıcı suçların geneline baktığımızda cebri ya da dolanlı hareketlerle haksız çıkar ve kazanç sağlamak biçiminde bir ortak özelliğinin olduğunu görmekteyiz. Bu yönüyle aslında ekonomik suçlarla olan bağlantısını görmüş oluyoruz. Bu anlamda aslında Yüz Kızartıcı Suç kavramını incelerken; ekonomik suçlar içerisinde belli başlı özellikleri farklı yönleriyle içinde barındıran suçlar olarak değerlendirebiliriz.
Yüz kızartıcı suçlarda korunan hukuki yarar bakımından, bireysel yarardan çok kamu yararı ön plandadır. Sosyal prestiji olmayan ve mesleki bir işlevi yerine getirmeyen bir kişinin de ekonomik düzeni koruyan hükümleri ihlal etmesi mümkündür.[14] İktisadi kazanç elde etmek amaçlanır. Bu yönüyle ekonomik suç kavramını birebir karşılamaktadır. Şiddet içermezler. Failleri belli mesleki veya teknik yeteneklere sahiptir. Kanunlarda adı geçen yüz kızartıcı suçlardan birini işlediği iddia edilen kişi; ekonomi kapsamında ceza ile tehdit edilen bir davranışta bulunmalıdır.[15] Bu davranışın bir mesleğin icrası içinde olması zorunluluğunu barındıran özellikli yüz kızartıcı suçlar bulunmaktadır ki bunlar TCK da açıklanmıştır. (Zimmet, irtikap, rüşvet, görevi kötüye kullanma vd) Ekonomi ceza hukuku alanındaki suçlar ile yüz kızartıcı suçlar karşılaştırıldığında ikisinin de mahkemelere nadir intikal ettiğini görmekteyiz. yüz kızartıcı suçlar ancak denetim ile ortaya çıkar çünkü karşılıklı kazanç sağlama olduğunu görmekteyiz.[16]
SONUÇ
Ekonomi ceza hukuku doktrinde farklı isimlerle ele alınmıştır. Öyle ki ekonomi ceza hukuku ya da ekonomik suçlar incelenirken kavramsal olarak bile birçok dala ayrılarak ele alınmıştır. Bunlardan Erman ve Dönmezer’in bakış açılarına çalışmamızda değinmiştik. Mahmutoğlu, ise konuyu ifade etmek için üç farklı terim kullanmıştır.[17] Mali Suçlar, Ticari Suçlar şeklinde kategorize etmiştir. Hepsinin ortak buluştuğu nokta ise ekonomik suçların üst başlık olmasıdır. Biz ise Yüz Kızartıcı Suç kavramını ele almaya başladığımızda suç tiplerini incelerken aslında kanunda yüz kızartıcı suç olarak sayılan bütün suçların konusunun ekonomik bir değere karşılık geldiğini gördük. Çalışmamızda yer verdiğimiz suçlar işlendiği takdirde, hepsinde kişilerin mal varlığında haksız bir artışa neden olmak gayesi olduğunu görmekteyiz. Fakat özel kanunlarda tanımlanmış olma zorunluluğu dolayısıyla da özel kanunların ilgilendirdiği kişiler farklılık göstermektedir. Bu farklılıklar ağırlıklı olarak kişilerin mensup oldukları meslek gruplarıyla ilgilidir. Bu sebeple biz çalışmamızı Kriminolojik bir kavram olarak ele alınmasından yola çıkarak inceledik.
Özel kanunlarda düzenlenme zorunluluğunun aranması, yüz kızartıcı suç gibi bir ifade kullanılarak ayrıcalık belirtilen suçların sonuçlarının ağır olması tabiidir. Bu anlamda kamuda çalışanları birinci dereceden ilgilendiren bir ayrım olduğunu görmekteyiz. Ekonomik açıdan refah içinde yaşamak tüm toplumların ve toplumdaki bütün insanların isteyeceği ortak özellik olarak karşımıza çıkar. Bu anlamda kamuda iş sahibi olmak ya da iş sahibi olduktan sonra konumunu korumak kişiler açısından oldukça önem arz eden bir durumdur. Kanun koyucunun belli başlı suç tipleri ile kişilerin iş hayatına mal olabilecek yaptırımlar yüklemesi yine kamunun ortak menfaatini korumak arzusundan kaynaklanmakta olduğu kanaatindeyiz. Kanun koyucunun kanunda sayılan yüz kızartıcı suçların işlenmesinden sonra memuriyete engel gibi durumların ortaya çıkması, kamunun maddi menfaatlerini kişilerin menfaatlerinden çok daha üstün tutmasından kaynaklandığı kanaatindeyiz. Bizce de yerinde bir kaygı ile oluşturulmuş bir suç kategorisidir.
KAYNAKÇA
DÖNMEZLER, Sulhi; “Ekonomik Suçlar”, Erciyes Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, c. 7, s. 19-30, 1985
İNCEOĞLU, Aytekin; “Ekonomik Suçlar”, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı 1, 2020
ÖZBEK, Veli Özer, Ekonomi Ceza Hukuku, 3. Basım, Seçkin Yayınevi, Ankara 2023, s. 19-20.
ALPAR, Erol; “ 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununda 48/A-5 Maddesinde Yer Alan Yüz Kızartıcı Suçların Kapsamı ve Sınırı”, Türk İdare Dergisi, 1991,c. 391, s. 67, 21/06/2023
ARSLAN, Çetin; ” Memurluk Sıfatı ile Bağdaşmayacak Nitelik ve Derecede Yüz Kızartıcı ve Utanç Verici Hareketlerde Bulunma Suçu” https://www.cetinarslan.com.tr/ , e.t:23/06.2023
KARAARSLAN, Mehmet; Yrd. Doç. Dr. Mehmet Karaarslan, Suç ve Cezaların Memuriyete Etkisi, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, s. 1, 2009
İcra Hukukunda Güncel Gelişmeler – 89/4’deki Ceza Davası
[1] Mehmet Kararslan, Suç ve Cezaların Memuriyete Etkisi, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, s.1,2009
[2] Yüz Kızartıcı Suçlar Nelerdir, 2018, https://kadimhukuk.com.tr/makale/yuz-kizartici-suclar-nelerdir 21/06/2023
[3] Erol Alpar, 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununda 48/A-5 Maddesinde Yer Alan Yüz Kızartıcı Suçların Kapsamı ve Sınırı, Türk İdare Dergisi, 1991,c. 391, s. 67, 21/06/2023
[4] Yüz Kızartıcı Suçlar Nelerdir, 2018, https://kadimhukuk.com.tr/makale/yuz-kizartici-suclar-nelerdir/r, 21/06/2023
[5] Yüz Kızartıcı Suçlar Nelerdir, 2018, https://kadimhukuk.com.tr/makale/yuz-kizartici-suclar-nelerdir 21/06/2023
[6] Çetin Arslan, “Memurluk Sıfatı ile Bağdaşmayacak Nitelik ve Derecede Yüz Kızartıcı ve Utanç Verici Hareketlerde Bulunma Suçu” https://www.cetinarslan.com.tr/wp-content/uploads/2022/05/Memurluk-Sifati-ile-Bagdasmayacak-Nitelik-ve-Derecede-Yuz-Kizartici-ve-Utanc-Verici-Hareketlerde-Bulunmak-657-s.-DMK-m.-125_E_g.pdf , e.t : 23/06.2023
[7] Yüz Kızartıcı Suçlar Nelerdir, 2018, https://kadimhukuk.com.tr/makale/yuz-kizartici-suclar-nelerdir 21/06/2023
[8] Çetin Arslan, “Memurluk Sıfatı ile Bağdaşmayacak Nitelik ve Derecede Yüz Kızartıcı ve Utanç Verici Hareketlerde Bulunma Suçu” https://www.cetinarslan.com.tr/wp-content/uploads/2022/05/Memurluk-Sifati-ile-Bagdasmayacak-Nitelik-ve-Derecede-Yuz-Kizartici-ve-Utanc-Verici-Hareketlerde-Bulunmak-657-s.-DMK-m.-125_E_g.pdf , e.t : 23/06/2023
[9] Sulhi Dönmezler, “Ekonomik Suçlar, Erciyes Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi”, 1985, c.7, s. 25 vd., 20/06/2023
[10] Veli Özer Özbek, Ekonomi Ceza Hukuku, 3. Basım, Seçkin Yayınevi, Ankara 2023, s. 19-20.
[11] Özbek, s. 20.
[12] Özbek, s. 20.
[13] Özbek, s. 20.
[14] Özbek, s. 28
[15] Özbek, s. 22-23.
[16] Özbek, s. 42
[17] Özbek, s. 21.
